مفهوم تجارت سیار در اواسط دهه 1990 مطرح شد و بر اساس پیشبینیهای خوشبینانه انتظار میرفت تا سال 2000 تراکنشهای تجارت سیار جز فعالیتهای روزانه همه افراد شود. با سرمایهگذاریهای بسیار زیادی که روی ارتقاء شبکههای موبایل انجام شده، قدرت اپراتورها در انتقال سرویسها بسیار افزایش یافته و آینده ارتباطات امیدبخش پیشبینی میشود. از طرف دیگر تغییر جهت بعدی در استفاده از فناوری اطلاعات به طور واضح به سمت تجارت سیار و تجارت بیسیم خواهد بود.
در اغلب تلفنهای همراه این قابلیت وجود دارد که مقادیری را ذخیره کرده یا مکانیزمهایی برای شناسائی و صدور مجوز به صورت امن و بدون نیاز به اعتماد به کارت خوانها یا کامپیوترهای شخصی و مودم یا ترمینالهای نقطه فروش فراهم کنند. بعضی از صاحبنظران بر این عقیده هستند که تلفن همراه به عنوان وسیله پرداخت حتی جایگزین کارتهای هوشمند خواهد شد )9،8،7 (.
با وجود اینکه پرداخت سیار زیر مجموعهای از پرداختهای الکترونیکی است ولی تعاریف مستقلی برای پرداخت سیار وجود دارد. گروه Mobile Payment به عنوان یکی از مهمترین گروههای فعال در زمینه تجارت سیار، پرداخت سیار را فرآیندی تعریف مینماید که دو طرف را قادر میسازد تا ارزش مالی یک محصول یا سرویس را با استفاده از یک دستگاه تلفن همراه مبادله کنند. دستگاه موبایل شامل تلفنهای همراه،کمک دادههای شخصی و رایانههای تلفن همراه میباشد
پروتکلهای پرداخت الکترونیکی امن و استاندارد فراوانی برای اینترنت وجود دارند، ولی محدودیت منابع در محیط سیار مانند هزینه بالا، نرخ انتقال وپهنای باند کم کانال ارتباطی، محدودیت ظرفیتهای محاسباتی، محدودیتهای باتری و حافظه دستگاههای سیار مانع اصلی استفاده مستقیم از پروتکلهای موجود در این محیط است. به عبارت دیگر یک پروتکل جدید و مناسب برای محیط سیار لازم می¬باشد.
یک سیستم پرداخت سیار باید برای همه طرفهای مرتبط سودمند باشد. برای اینکه یک سیستم پرداخت موفق باشد کاربر نهایی، فروشنده، صادرکننده محصول پرداخت و اپراتور تلفن همراه باید در آن ارزش اضافی ببیند. کاربر نهایی، سادگی و سرعت استفاده، راحتی، امنیت و هزینه مناسب را ترجیح میدهد.
فروشندگان میخواهند که سیستم پرداخت سیار ، مجموعه بالقوه زیادی از مشتریان را پوشش دهد. آنها علاقمند هستند که محصولات پرداخت سیار برای آنها درآمد اضافی (مثلاً از طریق گسترش عرضه خدمات) و کاهش هزینه (مثلاً از طریق افزایش امنیت و کاهش ریسک انکار تراکنش)داشته باشد.
هزینه استفاده مشتری از یک سیستم پرداخت جدید باید کم و نصب سیستم باید ساده باشد. از طرف دیگر چرخه تبادل مالی از مشتری تا فروشنده باید سریع صورت گیرد. صادرکنندگان محصول پرداخت (معمولاً بانکها)، برای پوشش هزینههای توسعه سیستم، لازم است نکات تجاری مثبتی را در پرداخت تجاری ببینند. برای مثال وفاداری مشتریان ، میتواند با محصولات جدید و دارای نوآوری افزایش یابد. حتی در مورد محیط سیار هم امکان ارائه نام تجاری به همراه سرویس پرداخت بسیار مهم است. نامهای تجاری معتبر استفاده از محصول برای مشتری را هم راحتتر میکند.
استفاده گسترده از محصولات پرداخت سیار با افزایش ترافیک، تأثیر مثبت مستقیمی روی درآمد اپراتورها دارد. همچنین موقعیتهای تجاری جدیدی برای اپراتورها در عرضه خدمات به فروشندگان و سایر طرفها در زنجیره ارزش فراهم میشود. بنابراین در طراحی پروتکلها سودمندی آن برای مشتریان و مؤسسات مالی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. فناوریهای پرداخت سیار متنوعی ایجاد شده و در دسترس قرار گرفتهاند که برخی موفق و بسیاری ناموفق بوده و بتدریج ناپدید شدهاند.
موسسه تحقیقاتی Forrester سه مسئله مهم را که منجر به عدم موفقیت پرداختهای سیار میشود شناسایی کرده است: (1) عدم اعتماد مشتریان (2) مشکلات بازیگران پرداخت الکترونیکی در توافق بر سر نحوه همکاری (3 ) عدم وجود زیرساخت استاندارد شده و مناسب برای کاربر.
برخی دلایل دیگری را برشمردهاند:محدودیت دستگاه و شبکه، عدم تکامل راهحلهای پرداخت، عدم علاقمندی مشتریان و عدم وجود استانداردهای همگانی.
از طرف دیگر اغلب صاحبنظران معتقد هستند که عناصر موفقیت شامل ترکیبی از سادگی استفاده و قابلیت استفاده سرویس، صرفه اقتصادی، اطلاع و درک از بازار، همکاری با شریکان مناسب، امنیت و قابلیت تکنیکی کار سیستمهای مختلف با یکدیگر میباشد.
اغلب مدلهای پرداخت سیاری که تا به حال مطرح شدهاند، بر اساس راهحلهای انحصاری بوده اند. قسمتهای متفاوت زنجیره ارزش بوسیله یک بخش و یا بخشهایی که ارتباطات تنگاتنگی با یکدیگر دارند مدیریت میشود. چنین راهحلهایی منجر به تقسیم بازار میان تعداد محدودی فروشنده و مشتری میشود.
یک پرداخت سیار طی فرایندی به شرح زیر انجام میشود
1- ثبت نام: مشتری یک حساب نزد تهیهکننده خدمات پرداخت سیار باز میکند (حساب ممکن است با نام یا بینام، قابل شارژ یا غیر قابل شارژ و online یا offline باشد).
2- تراکنش: طی 4 مرحله فرآیند تراکنش یک معامله موبایلی انجام میشود:
الف- مشتری تمایل خود را برای خرید یک کالا یا خدمت را با فشار دادن یک دکمه یا ارسال یک SMS، اعلام میکند.
ب - فروشنده کالا یا خدمت، تقاضای مشتری را برای ارائهدهنده خدمات پرداخت سیار ارسال میکند.
ج- ارائهدهنده خدمات پرداخت سیار، تصدیق هویت و مجاز بودن مشتری را از طرف سوم مورد اعتماد درخواست میکند.
د - در صورت تصدیق هویت مجاز بودن مشتری و وجود اعتبار کافی برای معامله مذکور، فروشنده کالا را برای مشتری ارسال میکند.
3- تسویه حساب: تسویه حساب مبلغ معامله میتواند به سه صورت انجام پذیرد:
الف- بلادرنگ با برداشت از حساب بانکی مشتری و واریز به حساب فروشنده از طریق شبکه سیار انجام شود.
ب - به صورت پیش پرداخت از طریق یک کارت هوشمند یا یک کیف پول الکترونیکی که در ابزار سیار قرار دارد، پرداخت شود.
ج - خرید اعتباری باشد و ارائهدهنده خدمات پرداخت سیار صورتحساب را برای مشتری یا حساب بانکی وی ارسال کند. شکل کلی فرآیند فوق در نمودار زیر نشان داده شده است
Nambiar, S.& Chang. Tieu, L:Source
البته سیستمهای رایج پرداخت موبایلی تنوع زیادی دارند و تا 30 نوع از این سیستمها گزارش شده است. نمودار فوق یک فرم کلی است که در بعضی از سیستمهای رایج تفاوتهایی وجود دارد. مثلاً ممکن است تائید هویت به وسیله خود مشتری و از طریق PIN انجام شود و یا اینکه ارسال صورتحساب و تسویه حساب هم توسط ارائهدهنده خدمات پرداخت سیار انجام شود (ارائهدهنده خدمات پرداخت نقش طرف سوم مورد اعتماد را هم برعهده میگیرد).
m-PAY,Paybox,iPIN ،Vodafone m- Pay Bill و jalda برخی از سیستمهای رایج پرداخت سیار هستند که در کشورهای مختلف رواج دارند.